Nhưng từ đó đến nay không ai thực hành
Chúng tôi có con số của các nhà tâm lý học ở TP. Ở Pháp, đến lớp 7 thì học 1 năm hướng học và hướng nghiệp; tức là vẫn học chương trình bình thường nhưng người ta gọi năm học đó là hướng học và hướng nghiệp bởi bắt đầu từ đấy là hướng nghiệp rất rõ. Hướng nghiệp kém Đành rằng việc kỳ vọng vào ĐH là quá lớn, do triết lý “hư văn, khoa cử, quan trường” từ thời phong kiến còn rơi rớt lại - như ông nói.
Thậm chí có những trường hợp tự sát chỉ vì thất vọng. Có những con số chúng ta không bao giờ đưa: có bao nhiêu người tốt nghiệp Đại học Y không đi làm tại các tỉnh, mà ở lại Hà Nội, thậm chí làm việc tại các cửa hàng. Trong từng lớp Việt Nam bây giờ, nuôi con học đến lớp 12 thì đại bộ phận theo triết lý “Học để thi đại học”, thậm chí là vào trường nào cũng được, dù không biết học ra để làm gì.
Có những em hiểu được mình, nhầm thì sửa. Đó chính là một lý do dẫn đến các trường hợp tự vẫn. Học để đi thi, chỉ lấy đi thi vào ĐH là con đường gần như là độc nhất vô nhị đối với thanh niên nước nhà - Đấy là một thảm họa, phí phạm tiền, thời gian, công sức của cả gia đình và tầng lớp.
Ở Anh, sau lớp 10 là phân luồng rất rõ; em nào đấu lên học lớp 11, 12 gọi là A (phân ban hẹp để vào các trường ĐH tương ứng). Nhưng chẳng lẽ không có biện pháp nào để giảm bớt “bi kịch”? Phải dìm công tác hướng nghiệp ở khối THCS và THPT làm rất kém.
TSKH Phạm Minh Hạc, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục. HCM: Trong tổng số thí sinh thi vào một số trường, chỉ có 25% biết mình nên chọn nghề gì. Phân luồng là luồng này đi học nghề, luồng kia đi ĐH. Ở các nước, họ tổ chức phân luồng. Nhiều em còn chịu áp lực từ gia đình, thưa ông? Đúng.
Lâu nay, làm gì có ai hướng nghiệp cho học trò đâu, toàn các em tự tìm hiểu. Việc phân luồng như nhiều nước thực hiện, chúng ta khó thực hiện theo hay sao? Từ năm 1996, tại Hội nghị Trung ương 2, khóa VIII đã đặt ra vấn đề phân luồng trong Nghị quyết Trung ương 2 về giáo dục.
Chung cuộc trên thực tại chương trình phân ban đã bị hủy bỏ.
Trầm mình do sức ép Những năm gần đây, cứ vào đợt công bố điểm thi ĐH, không ít thí sinh rơi vào stress vì thi trượt. Nhà trường phải kết hợp với gia đình hướng nghiệp cho các em. Chúng ta chịu ảnh hưởng từ thời Lý đến hiện tại (hơn 10 thế kỷ) cái “hư văn, khoa cử và quan trường”.
Hoài Hương (thực hiện). Có nước là 40:60, nhưng đẵn là 50:50. Như thế là không đánh giá đúng được năng lực của mình, trước nhất là không hiểu rõ bản thân của mình.
Có thể đấy cũng là một phản ứng vô vọng do sức ép của gia đình, kiểu như nuôi con như thế, con phải vào đại học, trở nên bác sĩ, kỹ sư. Tôi biết có người tốt nghiệp Đại học Y ra mở cửa hàng gỗ và họ thúc với công việc ngày nay.
Bây chừ, số trường nghề quá ít, chúng lại được đôn từ cao đẳng lên ĐH. Lúc đó câu hỏi “dừng lại, hay đi tiếp” cũng rất đau đầu. Thí dụ ,ở Trung Quốc là 50:50, tức là 50% học hết THCS thì đi học nghề, còn 50% học tiếp để vào ĐH.
Riêng tỉnh Vĩnh Phúc bắt đầu từ năm ngoái có chủ trương phân luồng: Anh nào đi học nghề thì được cho tiền đi học. Ở đây có cả vấn đề không đánh giá đúng mình, không đánh giá đúng ngoại cảnh, sĩ diện một cách hão huyền.
Trái ngành là không tốt! Có một số sinh viên thi vào được những trường danh giá, đòi hỏi lực học rất tốt mới thi đỗ, nhưng trong quá trình học lại nản vì mọi thứ không như mình tưởng. Thực ra, công tác hướng nghiệp gồm 4 nội dung: Mỗi học sinh phải hiểu đúng năng lực; hiểu được hứng thú của mình; năng lực, hứng thú này có đáp ứng yêu cầu thị trường cần lao không; cảnh ngộ kinh tế gia đình mình như thế nào? Cả 4 điều này chúng ta không nói rõ để từng học trò, từng gia đình hiểu.
Ông có nhận xét gì về các trường hợp này? Nói riêng trong trường hợp tự tử khi đi thi không đạt đề nghị, nếu xét dưới góc độ cá thể thì: Hành động thi trượt mâu thuẫn với kỳ vọng, tức thị sự kỳ vọng quá lớn dẫn đến thất vọng tột đỉnh và dẫn đến trẫm mình.
Như nước Đức, sau lớp 5 đã phân luồng: đi học để ra nghề hay đi vào một trường trung học để lên ĐH. Thứ nữa, nhà trường phối hợp với gia đình phải làm tốt công tác hướng nghiệp, giúp các em hiểu, đánh giá được bản thân mình.
Các vị phụ huynh phải hiểu, đánh giá đúng con mình, đừng tạo áp lực. 18 tuổi, nhưng không vạch được đường đời, cho rằng ước muốn, kỳ vọng vào ĐH là duy nhất.
Đây là một áp lực rất lớn của một triết lý hư danh trong từng lớp chúng ta, chịu ảnh hưởng của nhiều thế kỷ chịu đô hộ và phong kiến. Ở nước ta trước đây đã có sự phân chia từ hết lớp 9; em nào lên THPT vào ban A thì học cốt tử môn Toán, Lý, Hóa. Tay nghề có thể là công nhân, kỹ sư hay nhà khoa học.
Xã hội cần những con người có đạo đức và tay nghề. GS. Trường hợp quá bức xúc dẫn đến mâu thuẫn cực độ, không có lối thoát thìa là cá biệt, nhưng cá biệt đó sinh ra từ đại thể. Không phải vào ĐH là con đường tiến thân vẻ vang duy nhất. Nhưng đây lại là một vấn đề khác, nói thì rất dài.
Còn chúng ta có chủ trương phân ban, nhưng phân theo khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật, khoa học từng lớp; do ít người vào học khoa học xã hội quá thì lại có một ban chung.
Khi không đạt được cho nên thất vọng tột cùng. Nhiều trường hợp thất vọng, nhưng không đến mức quá lớn. Việc học một ngành, ra làm việc ngành khác, ông có cho rằng “kiểu gì thì có kiến thức cũng tốt; kiến thức đó sẽ tương trợ cho công việc của người ta dù công việc đó trái với ngành được đào tạo”? Với từng trường hợp cụ thể thì phải nghiên cứu, nhưng nói chung thì không tốt.
Khi không đạt được thì áp lực của gia đình dẫn đến hậu quả không hay. Họ phân thành 2 luồng rõ rệt, thậm chí có tỷ lệ phần trăm. Chúng ta cần phổ thông rộng rãi mục đích giáo dục, làm cho mọi từng lớp dân chúng, nhất là những gia đình có con em vừa sang trọng kỳ thi vào ĐH hoặc sắp học lớp 12 nhận thức rõ: học để thành người và thành nghề.
