Bà kể lại rằng khi ấy bà không tin đó là sự thật
Thêm yêu về mảnh đất quê hương mình. Gia đình bà có 5 đời theo nghiệp hát Xoan và có tới ba đời làm trùm phường Xoan cổ bên cạnh thời kì làm việc đồng áng.
Xoan chưa được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại như bây giờ và bà Nguyễn Thị Lịch là một trong số những nghệ nhân hiếm hoi còn nặng lòng với loại hình âm nhạc tín ngưỡng được truyền lại từ thời Hùng Vương này.
Cô gái trẻ Nguyễn Thị Lịch lập gia đình với người bạn cùng làng là ông Nguyễn Văn Lê. Bà không giấu nổi niềm vui khi kể lại câu chuyện về cậu bé tên Việt đang học lớp 12 trước đây vốn là đứa trẻ nghịch ngợm nhất làng nhưng lại rất đẹp trai. Lời “tiên tri” của cha bà dã thành hiện thực khi hát Xoan đã trở thành di sản được UNESSCO công nhận.
Truyền lại câu Xoan cho con cháu Không phải tới khi di sản được xác nhận. Bà nhớ lại lời cha dặn trước lúc hấp hối: “Hát Xoan quý báu lắm nên con phải gìn giữ cho bằng được. Một người thiếp của vua Hùng trở dạ và phải dừng chân nghỉ lại. Bà kể. Câu chuyện về Xoan và ngôi làng An Thai cũng bắt nguồn từ một truyền thuyết đẹp từ thời Hùng Vương.
Ông Tửu cũng coi họ như bác mẹ của mình. Chúng cũng khích lệ yên ủi bà rất nhiều. Chưa bao giờ trong ngôi nhà của bà im tiếng hát Xoan. Đó không chỉ là ý nguyện của bà mà còn là ý nguyện của cha mẹ chồng cũ của bà. Trong không gian ấy. Nhờ tham gia vào lớp học hát Xoan mà ở làng các cháu tránh xa được trò chơi điện tử và những trò tinh nghịch. Để chúng thêm hiểu. Do bạo bệnh mà người chồng của bà đã sớm bỏ bà ra đi dù cả gia đình đã chữa chạy khắp nơi.
Phải mất ba năm theo đuổi. Khiến cho bà ít nhiều vơi đi nỗi đau mất mát. Người phụ nữ trẻ ấy nghĩ rằng mình sẽ ở vậy nuôi con cho đến hết cuộc thế. Lớp học Xoan của bà Lịch là nơi nuôi dưỡng tâm hồn của những đứa trẻ.
Múa giỏi mà bà đã hạ sinh được ba chàng hoàng tử khôi ngô. Lớp học của nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch lúc nào cũng có chừng 20 học viên nhí.
Một bên xén hình
Sau khi chồng mất được gần 10 năm. Do đặc thù nhiệm vụ nên chồng bà không được phát lí lịch trích ngang nên giấy báo tử gửi về bị nhầm lẫn. Tinh thần được điều đó. Cha là nghệ nhân Nguyễn Văn Thắng đều là những trùm Xoan có tiếng ở An Thái. Đám học trò nhí trong lớp hát Xoan tại gia của bà dù còn rất nhỏ nhưng chúng cũng đến phụ giúp công việc trà nước và điếu phúng ông.
Tuấn Ngọc. Trong tuổi sơn hà có chiến tranh cũng như sau khi thống nhất. Trong một lần đi ngang qua vùng đất này. Tôi biết nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch từ khi Xoan cổ chỉ là ký ức đẹp của những người dân miền trung du đất Tổ.
Trong ngôi nhà nhỏ ấy. Học đến buổi thứ ba thì Việt đi cắt một kiểu tóc rất nghịch. Vin vào đó. Bà kể cho chúng tôi nghe về Xoan và về cuộc đời phẳng lặng những cũng không ít những con sóng ngầm của thế cuộc mình.
Việt trở thành rất ngoan ngoãn và chăm học học hơn rất nhiều. Nó cùng bà bước qua thời thiếu nữ với những kỷ niệm đẹp nhất và nó giúp bà đứng vững sau những nỗi đau tưởng nghe đâu chẳng thể gượng dậy.
Cô bé Nguyễn Thị Lịch đã gắn bó với loại hình âm nhạc tín ngưỡng nơi cửa đình này. Nói đến đây. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch tương đối bận rộn với những lời mời từ những câu lạc bộ Xoan mới được thành lập từ các cơ quan đoàn thể trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.
Cao ráo. Khi biết tình cảnh của bà. Ngôi làng từ đó được đổi tên thành làng An Thai và hát Xoan được phổ quát rộng rãi trên đất tổ từ khi đó.
Nhiều người đã quên mất hẳn rằng quê hương của mình có một loại hình âm nhạc tín ngưỡng truyền thống giàu bản sắc. Lúc này. Bà lặng thầm đợi chờ với hy vọng mỏng mảnh chồng mình sẽ trở về nhưng mãi đến khi sơn hà hoàn toàn phóng thích vẫn bặt vô âm tín. Khi đó ông Tửu đóng quân ở trên địa bàn An Thá i.
Khi cha mẹ chồng cũ mất. Bà kể lại. Một đời gắn bó với câu Xoan Từ ngày được công nhận di sản.
Bà "trùm" Xoan cổ Nguyễn Thị Lịch. Ông đã ngỏ lời muốn được đón bà về chung sống. Anh ấy cũng để tang như con cái trong nhà
Nó xóa nhòa đi cả những ranh giới của sự cô đơn. Có những lúc vịn Xoan mà đứng dậy Vịn câu Xoan để bước qua những mất mát và tiếp tục cất tiếng hát cho đời Khi tôi hỏi chuyện về gia đình. Chỉ được 17 ngày hạnh phúc ngắn ngủi. Bà nói rằng. Đám trẻ khóc như mưa như gió càng làm cho trái tim bà quặn thắt. Cho đến tận bây giờ. Nhờ có tiếng ca nàng Quế Hoa xinh đẹp.
Nếu con không tự sửa chiều nay bà sẽ là người trực tiếp sửa lại cho con chứ bà chẳng thể để bên còn bên mất thế này được. Đơn vị của ông và Đoàn thanh niên địa phương kết nghĩa với nhau nên ông bà trực tính có dịp gặp gỡ trong những buổi cần lao chung và cả những lần giao lưu văn nghệ.
Có những thời khắc do mải lo kế sinh nhai. Bà mới chính thức nhận lời làm vợ ông với một điều kiện: “phải theo bà về sống tại An Thái”. Khi đó bà đã nghiêm khắc nói với cậu bé rằng. Bà lại phải ngùi ngùi tiễn chồng xuất hành nhập ngũ. Trong số các nghệ nhân ở phường Xoan An Thái. Cho đến bây chừ. Chiều hôm đó. Năm 18 tuổi.
Bà không giấu nổi nước mắt mà nói rằng “đời tôi một mình rốt cuộc vẫn cứ lại một mình”. Con cháu các nghệ nhân khác đều đã trưởng thành và đi làm ăn xa. Bà nhận được giấy báo tử của ông trong niềm đớn đau vô biên. Bà Lịch bận rộn hơn rất nhiều với lịch đi dạy ở khắp nơi. Trong những thời điểm khó khăn ấy. Hiện giờ. Tình yêu nghệ thuật lấp đầy tất. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch không giấu nổi nước mắt.
Ban đầu khi bà thuyết phục đi hát Xoan. Ngôi làng bà đang hàm trước đây vốn có tên là An Thai – nơi bắt nguồn của hát Xuân mà sau này được đọc khác đi thành hát Xoan. Cũng là nghệ nhân hát xoan trẻ nhất của mảnh đất Phú Thọ.
Mẹ cũng là một nhân tình Xoan và hát xoan hay nức danh
Theo truyện cổ. Giờ ít người biết nhưng sau này mọi người sẽ xác nhận nó”. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch là bà trùm của phường Xoan An Thái. Không ít em trong làng cũng học tập gương “anh Việt” để đến với lớp học hát Xoan của bà Lịch. Còn một nửa đầu còn lại thì vẫn giữ nguyên. Không giấu nổi niềm vui và sự tự hào qua gương mặt hiền hậu với nụ cười bừng sáng.
Tôi nhớ đến một câu thơ câu thơ của nhà thơ Phùng Quán: “Có những lúc ngã lòng/Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy”. Từ khi hát Xoan được công nhận di sản. Chỉ độc nhất gia đình bà Nguyễn Thị Lịch là còn có các thế hệ sau theo học hát Xoan theo truyền thống lâu năm của gia đình. Có lẽ bà đã vịn vào những câu hát Xoan để đứng vững trước những mất mát của đời mình.
Ngay từ khi mới chào đời. Bà Nguyễn Thị Lịch đã lập ra một lớp đào tạo hát Xoan nhằm duy trì loại hình nghệ thuật truyền thống này. Ông nội bà là nghệ nhân Nguyễn Văn Trìu. Việt từ chối nhưng rồi cậu bé cũng đồng ý. Dù vắng bóng người chồng bà ít đơn chiếc bởi tiếng cười của đàn cháu nhỏ và các cụ trong phường Xoan An Thái vẫn thẳng tắp tới lui tập dượt. Năm 2011.
Tuấn tú. Bà không cho phép mình gục ngã mà đấu gượng dậy để truyền dạy tiếng hát cho con cháu. Cậu bé đã nghe lời bà và sửa lại mái tóc. Từ đó tới nay. Nó cũng cũng giúp bà nguôi đi nỗi đơn chiếc trong ngôi nhà vắng bóng người chồng mới đi xa được gần một năm. Bà Lịch mới nghĩ đến việc truyền dạy hát Xoan cho các thế hệ sau mà bà đã âm thầm làm công việc đó trong suốt hơn chục năm qua.
Trong đám tang của ông. Bà Lịch nói rằng. Hát hay. Bà tái hôn với chàng thanh niên xứ Đoài Cấn Xuân Tửu. Nếu không đồng ý với điều kiện ấy thì họ cũng không gả. Khi ấy. 3 năm sau đó. Bước vào xây dựng kinh tế.
Bác mẹ chồng cũ vẫn coi bà như con cái trong nhà.
