Tuy trong danh sách 18 phim châu Á được tôn của CNN, chúng ta chỉ có một đại diện là Bao giờ cho đến tháng Mười của đạo diễn Đặng Nhật Minh (xếp sau Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand), nhưng cũng đủ để nền nghệ thuật thứ bảy Việt Nam nao nức phác thảo một mai sau hòa nhập cùng sự phát triển của nền điện ảnh thế giới. Kịch bản của phim được đạo diễn Đặng Nhật Minh viết xong vào năm 1983 và được Xưởng Phim truyện Việt Nam sinh sản 1 năm sau đó. Bao giờ cho đến tháng Mười đã đoạt giải Bông sen vàng tại Liên hoan Phim Toàn quốc năm 1985, sau đó đấu được trao giải thưởng của Ban Giám khảo Liên hoan Phim Quốc tế Hawaii năm 1985. Bên cạnh nỗi khắc khoải của người vợ mất chồng vì chiến tranh, vẻ đẹp của Bao giờ cho đến tháng Mười lấp lánh ở những đêm hát bộ, những buổi làm ruộng, những phiên chợ âm dương. Chính những góc quay thú đó giúp người nước ngoài dù chưa một lần đặt chân đến Việt Nam cũng có thể hiểu thêm con người và giang san hình chữ S. CHINH PHỤC CÁC LIÊN HOAN PHIM Nghệ thuật điện ảnh thường tụ tập các bộ môn nghệ thuật khác như: văn chương, hội họa, nhiếp ảnh... Bởi vậy, mỗi bộ phim luôn trình diễn.# Tinh thần và bản sắc của một quốc gia. Chúng ta chưa thể nghĩ đến các phim bom tấn như Hollywood, nhưng vẫn có thể chinh phục quốc tế bằng nền văn hóa đậm nét Á Đông. Ở đây, cần phải nói đến vai trò tầng lớp hóa điện ảnh. Khi các nhà làm phim trong nước có cơ hội hiệp tác với những nhà làm phim Việt kiều, chúng ta có nhiều điều kiện để thực hành những tác phẩm điện ảnh để đời. Có lẽ vì mục đích nào đó, gần đây các nhà làm phim hay chú trọng cảnh nhà lầu, xe hơi, váy ngắn, môi son... Khiến cho hình ảnh nông thôn bất chợt ngủ quên trên màn ảnh. Hình như chúng ta quên mất rằng, sự nồng cháy của cảnh sắc Việt Nam vẫn đủ sức làm nên những tác phẩm điện ảnh vượt ra khỏi biên giới nhà nước. Sau khi giang sơn đổi mới, bộ phim Việt đầu tiên có sức vang ở nước ngoài là Mùi đu đủ xanh của đạo diễn Trần Anh Hùng. Dựng phim trường tại Paris (Pháp), nhưng các cảnh sắc Việt Nam được biểu đạt thật gần gũi, hấp dẫn. Điều này đã giúp Mùi đu đủ xanh có mặt tại nhiều liên hoan phim quốc tế. Và chúng ta chẳng thể nói khác hơn rằng, chính vẻ đẹp tiềm tàng của Việt Nam khi khai hoang hiệu quả đã mang lại giải thưởng Camera Vàng cho Mùi đu đủ xanh tại Liên hoan Phim Cannes năm 1993 và được đề cử giải Phim nước ngoài hay nhất tại giải Oscar năm 1993. Sau thành công của Mùi đu đủ xanh, 2 bộ phim tiếp theo của đạo diễn Trần Anh Hùng là Xích lô và Mùa hè chiều thẳng đứng cũng biểu lộ hồn Việt và được tán dương khắp nơi. Riêng Xích lô đã đoạt giải Sư tử vàng tại Liên hoan Phim Venezia vào năm 1995. Một bộ phim khác chứng minh thứ hạng quốc tế của phim Việt là Ba mùa của đạo diễn Tony Bùi. Lấy bối cảnh chính tại TP.HCM, Ba mùa đề đạt đời sống người Việt trong thời buổi kinh tế thị trường với những mảnh đời xô dạt, nhưng vẫn thấy được nét nhuần nhuỵ và nhân từ của nhiều người. Các nhà làm phim chứng minh ở thành phố sầm uất nhất Việt Nam có 3 mùa: mùa nắng, mùa mưa và mùa hy vọng. Xem Ba mùa, người ta chẳng thể quên được giữa những chộn rộn bán mua, gánh hoa sen của cô gái nghèo đi qua như một vùng sáng lung linh bất tận. Những đóa sen trong Ba mùa đã làm dịu lại cái nắng Sài Gòn, làm ấm lên cơn mưa Sài Gòn và sự lương thiện vẫn nảy mầm, vẫn tỏa hương ngay cả trong cuộc sống chen lấn, tranh giành mưu sinh. Chính vẻ đẹp thuần Việt đã giúp Ba mùa nhận được giải thưởng tại Liên hoan phim Sundance năm 1999. VẪN CÒN NHIỀU TỒN TẠI Giải thưởng quốc tế dành cho phim Việt chưa phải quá nhiều. Nhưng điều đáng quan tâm nhất là những bộ phim càng gần đạt thứ hạng quốc tế thì càng khẳng định được sinh khí của văn hóa Việt. Trước đây, chúng ta thường than túi tiền hạn hẹp, giờ người Việt đã đủ khả năng làm những bộ phim với kinh phí hàng triệu USD. Hai bộ phim Dòng máu anh hùng và Áo lụa Hà Đông thu hút hàng ngàn lượt xem nhờ vốn đầu tư cao, dàn dựng công phu. Dòng máu anh hùng phô diễn những pha võ thuật đẹp mắt, còn Áo lụa Hà Đông tụng ca chiếc áo dài truyền thống nước Việt. Hai bộ phim vẫn còn nhiều trường đoạn dài dòng, phá vỡ cảm xúc của người xem, khiến giá trị thẩm mỹ bị giới hạn. Thế nhưng, các hình ảnh thuyết phục nhất của 2 bộ phim đều nằm ở những bối cảnh đồng quê, với cảnh đoàn tàu băng qua triền đồi trong Dòng máu anh hùng và dòng sông nhạt nhòa mưa lũ trong Áo lụa Hà Đông. Để diễn đạt vị trí Việt Nam trên bản đồ nghệ thuật thứ bảy thế giới, chúng ta cần phải vậy nhiều hơn nữa. Hai nhược điểm dễ thấy nhất ở các bộ phim Việt bước đầu tiếp cận quốc tế là lời thoại và đoạn kết. Phim Việt hơi nhiều lời, đôi khi rời rạc, thiếu gạn lọc, làm loãng không khí bộ phim. Điện ảnh khác kịch nói, chỉ thành công khi phát huy được sức mạnh ngôn ngữ đặc thù. Quá nhiều tình huống trên phim cứ muốn giải quyết bằng lời thoại, thay vì âm nhạc hay sự chuyển động của camera. Còn về cái kết thật đáng băn khoăn. Hồ hết cái kết của phim Việt hình như chỉ để... Cho có mà thôi. Ngay cả bộ phim tương đối thành công là Mùa len trâu của đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh cũng vậy. Phim có những chi tiết đắt giá, mang ấn tượng điện ảnh, nhưng cái kết chưa tương thích với nhịp độ bộ phim. Mùa len trâu khép lại hồi ức về câu chuyện vùng sông nước Cà Mau bằng lời thoại khá mung lung. Với mong muốn sánh vai bè bạn năm châu, cũng xây dựng theo lối hồi tưởng, nhưng lời thoại kết phim Mùa len trâu khi so sánh với lời thoại kết phim hồi tưởng một Geisha (đạo diễn Rob Marshall) quả là một trời một vực. Phần kết phim dẫu mấy câu cũng phải nói được cái đau đáu một số phận, cái thao thức một thời cục hoặc cái trắc ẩn kiếp nhân sinh. Nếu ví von, cái kết của phim Việt chỉ là tiếng kêu rất nhỏ của cánh cửa khép hờ, còn cái kết của các bộ phim quốc tế là âm thanh lách cách rõ ràng của cái khóa làm chúng ta rúng động! Phiên chợ âm dương trong Bao giờ cho đến tháng Mười, gánh hoa sen trong Ba mùa hay hình ảnh đàn trâu bì bõm lội nước trong Mùa len trâu đã ít nhiều giúp hồn Việt thăng hoa trên màn ảnh quốc tế. Thế mạnh của điện ảnh Việt là chiều sâu văn hóa của cảnh sắc và con người Việt Nam. Chỉ khi phá hoang triệt để yếu tố này, chúng ta mới có được những bộ phim tầm cỡ. | 