Thứ Tư, 14 tháng 8, 2013

Đạo diễn, NSND Đặng chia sẻ ngay Nhật Minh: Lúc nào tôi cũng như mắc nợ.

Ông hí hước gọi vớ những thứ ấy là “những “cục” trong người phải trút ra chứ không thể cứ chờ đến khi làm phim được”

Đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh: Lúc nào tôi cũng như mắc nợ

Hay phim Cô gái trên sông, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên thực hiện năm 1987 cũng đem lại cho ông giải thưởng Bông sen Bạc tại LHP lần thứ VIII,… hiện nay Đặng Nhật Minh không viết truyện ngắn nữa mà chuyên tâm vào sáng tác kịch bản cho phim. Câu nói đầy tính triết lý “Dù chỉ là một sự lãng quên cũng đồng nghĩa với tội lỗi” đã cho thấy bít tất thông điệp của truyện ngắn này.

Sau này, thơ văn kháng chiến ông thích thơ của Quang Dũng, Hoàng Cầm,…; và ông cũng rất mê P. Thế nên, các truyện ngắn của ông khi dựng thành phim vẫn xoành xoạch tươi mới và như còn nguyên vẹn xúc cảm của người viết ra nó.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh kể rằng, dù ham viết văn nhưng ông vốn không phải là dân giỏi văn học mà ông học giỏi toán. Thành thử, người đọc có thể nhận ra yếu tố điện ảnh trong các truyện ngắn lúc nào cũng giàu hình ảnh và sức gợi của ông.

Truyện ngắn này đã đạt giải 3 cuộc thi truyện ngắn báo Văn nghệ năm 1980, bộ phim cùng tên đã giành giải Bông sen vàng tại Liên hoan phim VN lần thứ VI cùng giải thưởng đạo diễn xuất sắc nhất cho ông. Từ nhỏ Đặng Nhật Minh đã thích văn của Tự lực văn đoàn, yêu Dưới bóng hoàng lan của Thạch Lam, thích những câu thơ: “Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp/con thuyền xuôi mái nước song song” của Huy Cận, thích văn phong của Vũ Bằng trong “Thương nhớ mười hai”.

Điều này trở nên lợi thế to lớn với ông mà không phải đạo diễn nào ở Việt Nam cũng có được. “Văn hay điện ảnh thì cũng đều phải tinh tế, đều phải trải qua.

Mỗi câu chuyện đều mang tính nhân bản, hàm chứa nhiều giá trị mà ai khi đọc xong cũng phải suy nghĩ. Và nên chi, các bộ phim ấy đã mang lại cho ông nhiều giải thưởng, trở nên những tác phẩm điện ảnh nổi danh, làm nên một phong cách nghệ thuật không thể lẫn với bất kỳ ai.

Nhiều lúc ông chỉ ước, giá có sáng nào đó thức dậy không phải suy nghĩ, không thấy vướng bận bất cứ thứ gì. Giống như cụ Nguyễn Du viết Truyện Kiều, giỏi ở cái gợi hình. Hơn nữa khi ấy viết truyện ngắn được đăng trên báo Văn nghệ là cả một niềm vinh hạnh đầy vui sướng, là sang lắm, mà phàm những ai dính líu đến văn học đều mong muốn.

Hiện ông chỉ viết tùy bút về những chuyến đi của mình và cũng dự định tập trung thành một cuốn sách. Thế nên ông viết, viết bằng cả niềm ham để thỏa mãn mình và cũng là để được trải lòng mình. Nhưng những truyện ngắn của ông vô cùng tự nhiên như tự thân của đời sống, gắn với mỗi phận người, khiến cho người đọc cảm thấy rất đỗi thân quen, chừng như mình đã gặp con người ấy, tình cảnh ấy ở đâu đó.

Xuân Phong. Có một điều người đọc dễ nhận ra, các truyện ngắn của ông đều không rào trước đón sau lý giải quanh, ông viết thẳng, câu chuyện bám vào mạch một cách thiên nhiên như người ta đang kể chuyện. Và thực tiễn thì, lúc nào ông cũng có cái gì đó để ấp ủ, để nghĩ, để viết, dù cho giờ ông đã ở tuổi xưa nay hiếm rồi (đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh sinh năm 1938).

Nhưng giả thử như thế thật thì ông lại sẽ thấy mình chống chếnh, rỗng không lắm. Niềm đam mê viết văn của ông cộng với con mắt của người làm điện ảnh đã khiến cho những trang viết của ông trước khi lên màn ảnh đã là những bộ phim được viết ra trên giấy. Ông kể rằng, truyện ngắn Thị xã trong tầm tay là một trong những truyện ngắn khiến ông chấp nhận khi chuyển thể thành phim bởi tiếng nói hiện đại, chất truyện ít, giàu chất điện ảnh.

Câu văn ngắn gọn, súc tích nhưng giàu hình ảnh, giàu tính biểu cảm, nhân vật nói ít mà ngụ ý nhiều. Truyện ngắn đầu tay của ông “Gặp gỡ ở cửa rừng” được viết trong chuyến đi thực tiễn ở Đường 9 Nam Lào mang dấu ấn của chính bản thân ông và cha mình- giáo sư, thầy thuốc, liệt sĩ Đặng Văn Ngữ (chuyến đi ấy cũng giúp ích nhiều cho ông sau này khi làm phim Đừng đốt).

Truyện ngắn Bao giờ cho đến tháng Mười chuyển thể thành phim cùng tên năm 1984 cũng giành giải Bông sen vàng tại LHP lần thứ VII, giải đạo diễn xuất sắc nhất cùng nhiều giải thưởng quốc tế, trở nên một trong 18 phim châu Á hay nhất mọi thời đại do kênh truyền hình CNN bầu chọn năm 2008. Khi viết văn ông huy động hình ảnh vào câu chữ, khi chuyển thể thành phim thì huy động tối đa ngôn ngữ điện ảnh gồm hình ảnh lẫn âm thanh, hai điều này với ông luôn rạch ròi, không thể trộn lẫn.

Trả món nợ cho điện ảnh Có sẵn trong tay những truyện ngắn, ông có thể chuyển thể bất cứ lúc nào thành phim. Khi Nguyễn Du viết “Cỏ non xanh rợn chân trời/Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”, thì có nhắm mắt nhắm mũi lại cũng có thể mường tưởng khung cảnh ấy đẹp như thế nào”, ông nói. Duy chỉ có một thứ bất di bất dịch dù là văn chương hay điện ảnh thì hết thảy hồn cốt của tác phẩm trước khi lên màn ảnh đã có sẵn trong truyện ngắn rồi.

“Văn là phải gợi hình. Nên, khi có điều gì xúc động, có gì băn khoăn hay mối quan tâm nào đó ông đem trút hết lên trang giấy. Hemingway. Phim nhiều khi tưởng không có gì nhưng lại mở ra cái rộng lớn”, ông nói. Ông bảo, bản thân ông lúc nào cũng là một khối mâu thuẫn, ông rất sợ mắc nợ ai đó (Vì thế ông không làm phim theo kiểu đặt hàng, không nhận tiền tài trợ trước bao giờ) nhưng lại mắc nợ chính mình, mắc nợ cái nghiệp điện ảnh đã trót đeo đẳng suốt thế cục ông, chẳng lúc nào thấy thanh tú.

Những câu chuyện khác ông viết trong Thị xã trong tầm tay, Ngôi nhà xưa, Gặp gỡ ở cửa rừng,… cũng là những câu chuyện trung thực, đầy ám ảnh về mỗi con người trong những khoảng thời kì một mực của cuộc sống thường ngày.

Viết văn cũng phải sang Đạo diễn Đặng Nhật Minh kể rằng, ông ham viết văn cũng như ham làm phim vậy. Ông nói mình “muốn trả món nợ cho điện ảnh”, một món nợ tự thân, lúc nào cũng thắc thỏm bên lòng. Vì thế, người đọc rung động và đồng cảm trước sự hy sinh chịu đựng của người phụ nữ sau chiến tranh (truyện Bao giờ cho đến tháng Mười); có một cách nhìn trực diện khác về chiến tranh và những người đã bước ra khỏi cuộc chiến với sự quên lãng người từng cưu mang mình (truyện Cô gái trên sông).

Đạo diễn Đặng Nhật Minh trong buổi ra mắt tập truyện ngắn “Ngôi nhà xưa”. Shekhop, E. Các truyện ngắn khác như Ngôi nhà xưa, Tin đồn, Chuyện người lớn, Nước mắt khô, Trở về, hay Thị xã trong tầm tay, Cô gái trên sông, Bao giờ cho đến tháng Mười đều là những câu chuyện đầy ám ảnh về cuộc sống, về con người trong cả thời bình cũng như thời chiến.

Thời của ông ngày xưa, làm phim không dễ như bây chừ. Mỗi năm có vài phim được duyệt đã là nhiều và hầu như các đạo diễn đều phải xếp hàng chờ đến lượt.